Από το Σύνταγμα στη μάχη για τα Εργασιακά Δικαιώματα
Τετάρτη 3 Σεπτεμβρίου 2025
Η Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 υπήρξε καθοριστική στιγμή για το νεοελληνικό κράτος. Οδήγησε στον πρώτο συνταγματικό χάρτη του 1844 μετά την διεθνή αναγνώριση του ελληνικού κράτους, κατοχυρώνοντας βασικά ατομικά και πολιτικά δικαιώματα και εισάγοντας την καθολική ανδρική ψήφο, πρωτοποριακή για την Ευρώπη της εποχής. Παρά το γεγονός ότι το Σύνταγμα αυτό δεν περιείχε καμία αναφορά στα εργασιακά δικαιώματα, το αίτημα του λαού για «Σύνταγμα» δεν ήταν μόνο πολιτικό αλλά και κοινωνικό. Ήταν η ανάγκη για μια θεσμική τάξη που θα περιόριζε την αυθαιρεσία της εξουσίας, θα εξασφάλιζε κοινωνική ειρήνη και θα άνοιγε δρόμο για συλλογικές κατακτήσεις.
Για να φτάσουμε σε ρητές συνταγματικές κατοχυρώσεις των εργασιακών δικαιωμάτων χρειάστηκε να περάσουν δεκαετίες. Το Σύνταγμα του 1911 έφερε ορισμένες πρώτες αναφορές σε κοινωνική προστασία, το Σύνταγμα του 1927 μίλησε για πρώτη φορά για την προστασία της εργασίας, ενώ η μεγάλη τομή ήρθε με το Σύνταγμα του 1975, που μετά τη Μεταπολίτευση θεμελίωσε την εργασία ως δικαίωμα και κατοχύρωσε τις συλλογικές διαπραγματεύσεις, τη συνδικαλιστική ελευθερία και την απεργία. Η ολοκλήρωση ήρθε με τον Ν. 1264/1982, ο οποίος εκδημοκράτισε τα συνδικάτα, προστάτεψε τα μέλη τους και αναγνώρισε στην πράξη τη δύναμη των Συλλογικών Συμβάσεων Εργασίας.
Από τα «ψήγματα συλλογικών διεκδικήσεων» που ενείχαν τα αιτήματα του 1843, χρειάστηκε ενάμισης αιώνας συνταγματικής ιστορίας για να φτάσουμε στη σύγχρονη μορφή του συλλογικού εργατικού δικαίου. Κι όμως, αυτή η κατάκτηση, που χτίστηκε με θυσίες γενεών εργαζομένων, βρέθηκε να αποδομείται βίαια την περίοδο 2010–2012. Στο όνομα του «εκσυγχρονισμού» ανεστάλησαν οι μισθολογικές ωριμάνσεις, παραμερίστηκαν οι κλαδικές συμβάσεις, αδρανοποιήθηκε η επεκτασιμότητα και η ατομική διαπραγμάτευση επιβλήθηκε ως κανόνας. Το συλλογικό εργατικό δίκαιο, που χρειάστηκε δεκαετίες αγώνων για να συγκροτηθεί, απογυμνώθηκε μέσα σε λίγα χρόνια.
Γι’ αυτό σήμερα η μνήμη της 3ης Σεπτεμβρίου δεν είναι απλώς ιστορική αναφορά. Είναι υπόμνηση ότι ο συνταγματισμός δεν περιορίζεται στα τυπικά πολιτικά δικαιώματα αλλά αγκαλιάζει την ίδια τη ζωή των εργαζομένων. Όπως το Σύνταγμα εκφράζει το επίπεδο πολιτικού πολιτισμού μιας κοινωνίας, έτσι και οι Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας αποτυπώνουν το επίπεδο κοινωνικής δικαιοσύνης και οικονομικής δημοκρατίας. Η επανόρθωση της αδικίας που ονομάστηκε «εκσυγχρονισμός» είναι όρος επιβίωσης για τον εργαζόμενο και για τη δημοκρατία.
Η αποκατάσταση των ΣΣΕ δεν είναι επιστροφή στο παρελθόν. Είναι το βήμα που χρειάζεται για να διασφαλιστεί ένας αξιοπρεπής ατομικός και οικογενειακός βίος, προϋπόθεση της ουσιαστικής συμμετοχής στα κοινά. Είναι η συνέχεια της 3ης Σεπτεμβρίου με σύγχρονους όρους: η μάχη για Σύνταγμα τότε, η μάχη για Συλλογικές Συμβάσεις σήμερα.